Smutek, samotność i kolonializm

„Zgubione znalezione” to zbiór 3 prac Shauna Tana, stworzonych w czasach przed międzynarodowym sukcesem „Przybysza”. Rzecz dość nierówna, ale za to różnorodna.Tak się niestety składa, że wydany kilka lat temu, a wznowiony ostatnio „Przybysz” to wciąż najlepsza książka Australijczyka i w pewien sposób jest on zakładnikiem swojego sukcesu popartego licznymi nagrodami. Stworzone później „Opowieści z najdalszych przedmieść” czy najnowszy „Regulamin na lato” to rzecz jasna również doskonałe rzeczy, ale nie mają w sobie tego rozmachu i nie są tak imponującym pokazem wyobraźni autora.

Za to„Zgubione znalezione” – to skok wstecz, podróż do najstarszych prac i początków Tana jako samodzielnego twórcy. Podróż ta ma swoje dobre i złe strony. Dobre, bowiem możemy zobaczyć, jak się rozwijał. Złe, ponieważ ta zaburzona chronologia w recepcji książek Tana działa na ich niekorzyść. Ten nieszczęsny „Przybysz” (a nawet „Opowieści z najdalszych przedmieść”) zawsze wpycha się przed oczy jako punkt odniesienia i rzuca cień.

Zdecydowanie najsłabsze w całym tomie „Zgubione znalezione” jest „Czerwone drzewo” (z 2001 roku). Historia o nieciekawie zapowiadającym się jednym dniu małej bohaterki ma tę podstawową wadę, że to, co widzimy na obrazku, bardzo dokładnie pokrywa się z tekstem. „Świat jest jak bezduszna maszyna” – i widzimy maszynę. Cóż, w przypadku książki obrazkowej to dość kiepska sprawa. Nie mówiąc już o dość banalnej symbolice w warstwie wizualnej. Smutna postać nabita w butelkę, los jako gra planszowa i tytułowe czerwone drzewo… hmmm. Poziom graficznego i fabularnego Coelhizmu jest tu zaskakująco wysoki i ciężki do strawienia.

„Króliki” (stworzone do spółki z Johnem Marsdenem w 1998) to z kolei dobrze znana historia o kolonizacji Australii przez białych, za to opowiedziana z perspektywy Aborygenów i ubrana w mitologiczno-metaforyczny kostium. Obserwujemy klasyczny konflikt dwóch cywilizacji: króliki to biali, bliżej nieokreślone torbacze (tak mi się przynajmniej na oko wydaje) – Aborygeni. Od pierwszej planszy wiemy, jak to wszystko się skończy, natomiast podstawowym budulcem tej opowieści jest warstwa graficzna. Shaun Stawia przede wszystkim na rozbudowane, narracyjne ilustracje – rebusy, nad którymi warto się pochylić: spojrzeć w rogi plansz, pod stopy postaci, dobrze przyjrzeć się zakamarkom, drugim i trzecim planom. Tan świetnie gra perspektywą, horyzontem, przestrzenią i krajobrazem. Rzuca spore wyzwanie naszej cierpliwości, ale cierpliwość bardzo się nam opłaci.

I na koniec zdecydowanie najciekawsza rzecz z całej antologii: „Zguba” – historia, której akcja dzieje się w technokratycznym, racjonalnym społeczeństwie. Pewnego dnia na plaży chłopiec spotyka dziwnego stwora i za bardzo nie wie, co z nim zrobić. Streszczanie fabuły nie ma sensu. Warto natomiast zwrócić uwagę, jak Tan doskonale przemyślał zwizualizowanie skrajnie zaplanowanego, do bólu logicznego świata, w którym tytułowa Zguba burzy codzienny porządek.

Kadry opowieści „nakleił” na tło złożone z formularzy, reklam, wykresów, schematów technicznych i tabel z liczbami, których nie sposób pominąć wzrokiem. Tło celowo „przeszkadza” nam w lekturze, za to sama „Zguba” to celna drwina z szarej, przewidywalnej codzienności.

Ja też wobec tego zburzę dziennikarski, przewidywalny schemat i pozwolę sobie zostawić tę recenzję bez puenty.Shaun Tan, Zgubione, znalezione, Kultura Gniewu, Warszawa 2014