Komiksowy reportaż o Bośni

Długo musieliśmy czekać  na polską edycję„ Bezpiecznej strefy Goražde” Joe Sacco.  Ale było warto, bo to reportaż komiksowy najwyższej próby, przedstawiający hipokryzję państw  Zachodu i  potworności bratobójczej wojny z perspektywy mieszkańców osaczonego miasteczka.

Na początek trochę sentymentów. Pamiętam doskonale, że „Palestine” Joe Sacco był pierwszym anglojęzycznym komiksem, który kupiłem sobie za ciężko  zarobione peeleeny  w  pewnej gazecie lokalnej (płacili naprawdę kiepsko). O ile dobrze pamiętam miało to miejsce  ponad 10 lat temu i „Palestine”  zrobił wtedy na mnie ogromne wrażenie. Byłem naprawdę zaskoczony,  że reportaż komiksowy może wyglądać tak dobrze. Wkrótce potem przeczytałem „Safe area Goražde” i była to rzecz wstrząsającą i poruszająca jeszcze bardziej od „Palestine”. Dziś,  kiedy sięgam po Sacco po tych 10 latach, gdy ukazuje się polskie wydanie „Bezpiecznej strefy Goražde”  tamto uczucie zupełnie mnie nie opuszcza – to nadal piekielnie mocna rzecz, a Sacco stał się klasykiem obrazkowej literatury faktu, właściwie twarzą całego gatunku (mam na myśli reportaż komiksowy).

Sacco opowiada o miasteczku Goražde i  jego mieszkańcach. Miejscowość położona w południowo-wschodniej Bośni  w czasie wojny na Bałkanach była muzułmańską enklawą na serbskim morzu i podobnie jak Srebrenica stanowiła „bezpieczną strefę”.  Ale wobec tego, co z mieszkańcami wyrabiały serbskie oddziały nazwa brzmiała okrutnie ironicznie, ponieważ mieszkańcy Gorazde w gruncie rzeczy byli zdani na łaskę i niełaskę serbskich czetników, czemu przyglądał się cały Zachód. Zresztą przyglądał się niezbyt często, bowiem w tym czasie wzrok negocjatorów, NATO, ONZ i mediów kierował się głównie w stronę  Sarajewa. Kto zatem przejmowałby się taką dziurą jak Gorazde. Sacco postanowił wysłuchać relacji mieszkańców – relacji okrutnych, pełnych bestialskich morderstw, żalu do dawnych serbskich sąsiadów, którzy z dawnych przyjaciół nagle stali się wrogami.  Pod koniec XX  wieku Muzułmanie z Gorazde  na oczach Zachodu zostali zmuszeni do życia na granicy człowieczeństwa.

Sacco nie idzie w swoim komiksie na kompromisy i wszystkie okrucieństwa, o których opowiadają mu ludzie z Gorazde wizualizuje z niezwykłą pieczołowitością. Widzimy, gdy Serbowie  podrzynają gardła cywilom na moście , widzimy egzekucje i strzały w tył głowy, masowe groby, wygłodzone dzieciaki wałęsające się po ulicy, zrujnowane domy,  ciężko rannych, czołgających się pod ostrzałem ludzi. Z jednej strony pojawiło się już sporo  wstrząsających relacji z wojny w byłej Jugosławii –  książka Tochmana, czy „Pocztówki zza grobu” Emira Suljagića, który ocalał z  masakry w Srebrenicy. Ale komiks Sacco udowadnia, że obrazy mają czasem o wiele większą moc niż słowa. Działają bardziej bezpośrednio. Gdy skończymy czytać „Bezpieczną strefę Goražde”, napatrzymy się na zrujnowane budynki, zmęczonych ludzi, przyjrzymy się ich wspomnieniom, będzie nam niedobrze. Tym bardziej, że Sacco podobnie jak Crumb rysuje w stylu podkreślającym i uwydatniającym  fizyczność oraz fizjologiczność człowieka. Poczujemy się niedobrze, gdy uświadomimy sobie, że to wszystko działo się nie tak daleko od Polski. Byliśmy wtedy w ciepłym domu, po stronie tej Europy i świata, który kompletnie nie potrafił sobie poradzić z problemem. Jeśli zatem chcecie spać spokojnie, nie czytajcie tego komiksu.

Joe Sacco, Bezpieczna strefa Goražde, Mroja Press, Warszawa 2013